Fundacja Warszawskie Seminarium Aksjologii Administracji zaprasza na bezpłatny webinar pt. “Zasada prawa do obrony w procesie karnym”, który odbędzie się 21 grudnia o godzinie 19:00 na platformie ClickMeeting.

Zasada prawa do obrony ma długą historię. Rodowodu tej zasady możemy dopatrywać się w instytucji procesu ateńskiego, gdzie pojawiała się możliwość odpowiadania na pozew przez oskarżonego, czy też obrona niewolnika przez jego właściciela. W procesie rzymskim znaczenie tej zasady uległo wzmocnieniu poprzez kontrolę czynności oskarżyciela przez oskarżonego, możliwość posiadania obrońców czy też prawo wypowiedzi po wystąpieniu oskarżyciela. Zmiany te nie miały jednak trwałego charakteru i w Rzymie z czasem zaczęto odchodzić od tak pojmowanego prawa do obrony, wyłączając możliwość korzystania z pomocy obrońcy i wprowadzając tortury mające na celu wymuszenie na oskarżonym przyznanie się o do winy. Po upadku Rzymu zaczyna dominować typ procesu inkwizycyjnego.

Proces ten pozwalał na skupienie wszystkich funkcji procesowych w ręku sędziego. W konsekwencji tego wyłączone zostało rzeczywiste prawo do posiadania obrońcy, a przyznanie się oskarżonego do winy uzyskane w wyniku np. tortur uznawano za królową dowodów. Dopiero w okresie oświecenia, za sprawą prac m.in. Fryderyka von Spee, Adama Tannera, Paula Leymana i Chrystiana Thomasiusa przeciwników nieludzkiego traktowania oskarżonego w procesie zaczęto dopuszczać możliwość istnienia pewnej podmiotowości oskarżonego. Następowało to poprzez przyznanie mu przywilejów, takich jak: zasada domniemania niewinności, reguła in dubio pro reo, a także zwolnienie oskarżonego z obowiązku dostarczania dowodów przeciwko sobie samemu.

Zasadnicze znaczenie dla pojmowania prawa do obrony miała rewolucja francuska z 1789 roku. Utrwaliła ona w Deklaracji Praw Człowieka hasła głoszone w dobie oświecenia. Deklaracja stanowiła m.in., iż żaden człowiek nie może być oskarżony, aresztowany i więziony na innej podstawie niż wymieniona w ustawie; ponadto każdy człowiek powinien być uważany za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy, a tortury, które stosowano do tej pory w celu uzyskania zeznań, miały zostać zakazane. Ponadto Deklaracja gwarantowała oskarżonemu prawo do posiadania obrońcy, prawo do odwołania od orzeczenia pierwszej instancji oraz uniemożliwiała pociąganie do odpowiedzialności po raz kolejny za ten sam czyn, za który wcześniej oskarżony został uniewinniony. Z czasem nawet w postępowaniu wstępnym zaczęto dopuszczać udział obrońcy, pozwalając mu na kontakt z podejrzanym oraz ograniczony dostęp do akt.

Osiągnięcia rewolucji francuskiej w zakresie prawa do obrony doznały dużych ograniczeń w państwach totalitarnych (w szczególności: Niemcy epoki Hitlera, Związek Radziecki epoki Stalina). Zasada prawa do obrony w państwach o takim ustroju, w wymiarze praktycznym i teoretycznym, przestała obowiązywać. Jeżeli natrafiamy na jakiś jej ślad, to jedynie w zapisach formalnych, które z rzeczywistością silnych dyktatur nie miały nic wspólnego. Procesy tego okresu kierowały się zasadą inkwizycyjności, a zdarzało się i tak, że główni wodzowie tych państw mieli decydujące zdanie przy rozstrzygnięciu spraw z zakresu prawa karnego. Wobec powyższego, czasy te stanowiły swoisty krok w tył w rozwoju prawa do obrony i nie wniosły do niego żadnych zmian, które zasługiwałyby na utrwalenie.

Jeżeli chodzi o polski system prawa karnego procesowego, to przełomowym momentem dla wprowadzenia tej zasady była ustawa o sądach sejmowych z dnia 17 maja 1791 roku. Zapewniała ona szeroki zakres uprawnień dla oskarżonego, w tym domniemanie niewinności, zasadę in dubio pro reo, prawo do obrony osobistej, jak i przez obrońcę oraz zabraniała stosowania tortur.

W obecnym prawodawstwie zasada prawa do obrony regulowana jest przez Konstytucję RP, Kodeks Postępowania Karnego oraz w prawie międzynarodowym w ramach Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Doniosłą cechą obrony w procesie jest zapewnienie jej urzeczywistnienia poprzez np. faktyczne umożliwienie korzystania z obrońcy z urzędu czy też pouczanie oskarżonego o faktach procesowych, które mają znaczenie dla jego sytuacji. Z jednej strony mamy więc do czynienia z zasadą prawa do obrony w sensie abstrakcyjnym, na poziomie regulacji konstytucyjnej, ustawowej czy też zawartej w normach prawa międzynarodowego. Natomiast otwartą kwestią pozostaje interpretacja tych regulacji oraz ich urzeczywistnianie w sytuacj konkretnej osoby w konkretnym procesie. Analiza tych regulacji może przyczynić się do wyjaśnienia istoty tej zasady oraz form jej realizacji w polskim procesie karnym.

Webinar rozpocznie się o godzinie 19:00. Pierwsza godzina będzie należała do naszego prelegenta, który omówi przedmiotowe zagadnienie. Następne 30 minut przeznaczone będzie na pytanie, które będzie można zadać poprzez czat.

Prelegentem będzie dr Grzegorz Skrobotowicz. Radca Prawny, Dyrektor Pionu Windykacji Polubownej w Kredyt Inkaso S.A., adiunkt ze stopniem doktora nauk prawnych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Członek Rady ds. ADR przy Ministrze Sprawiedliwości.

Webinar będzie przeprowadzony za pomocą platformy Clickmeeting.

Link do wydarzenia na Facebook – https://www.facebook.com/events/590030985590624

Link do formularza rejestracyjnego – https://docs.google.com/forms/d/10GWcIVkqiDVyV5LSOf6Ax5nDogHbObxCsezO675Vr_U/edit?fbclid=IwAR3sa0keVHvU-ItIbYk8wJlP77O4J1sLwA_91XibezjdpaYsZDssSs74gDU

Bezpośredni link do webinaru – https://fundacjawsaa.clickmeeting.com/zasada-prawa-do-obrony-w-procesie-karnym?fbclid=IwAR3aFFRYBjKGoy9vn3zPqiSSjJyQ32uAsC7xCwuW9arpDCNGVaPAL77QgJw