Zgodnie z art. 5a ust. 1-2 ustawy o samorządzie gminnym uprawnionymi do udziału w konsultacjach są mieszkańcy gminy, bez żadnych ograniczeń. Jednak w Gminie Szamotuły konsultacje społeczne zostały zawężone, co jest sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami.

Błędna uchwała

W myśl art. 1 ust. 1 tej samej ustawy mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Omawiany artykuł nie wprowadza żadnych rozróżnień. Każdy mieszkaniec gminy z mocy prawa należy do wspólnoty samorządowej i może mieć wpływ na jej funkcjonowanie.

Jednak w Gminie Szamotuły rada gminy nieco inaczej rozumie to pojęcie, skoro stara się ograniczyć udział według pewnych kryteriów. Od 1 do 31 marca w Gminie Szamotuły trwają „Konsultacje społeczne w sprawie opracowania szamotulskiego programu dotyczącego leczenia niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego”. Na stronie internetowej możemy przeczytać, że „celem konsultacji jest poznanie opinii mieszkańców Miasta i Gminy Szamotuły na temat przyjęcia programu polityki zdrowotnej dotyczącego leczenia niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego”.

Należy wskazać, że uchwała dotycząca wskazanych wyżej konsultacji została podjęta wcześniej, lecz według niej udział w konsultacjach mogły wziąć tylko osoby pełnoletnie. W związku z tym wojewoda wielkopolski częściowo unieważnił uchwałę (w zakresie podmiotów uprawnionych do wzięcia udziału w głosowaniu), ponieważ naruszała ona art. 5a ust. 1-2 ustawy o samorządzie gminnym.

Nie jesteś zameldowany? Nie weźmiesz udziału

Rada gminy była zmuszona do zmiany treści uchwały oraz modelu głosowania. Z uwagi na uwarunkowania epidemiologiczne konsultacje odbywają się przez Internet. W celu głosowania należy podać numer PESEL i nazwisko rodowe matki. System informuje, że „po wypełnieniu formularza Twoje dane osobowe zostaną zanonimizowane (zaszyfrowane w sposób uniemożliwiający identyfikację właściciela danych).” Jednak zastanawiające jest, dlaczego warunkiem koniecznym do wzięcia udziału w konsultacjach jest podanie nazwiska rodowego matki.

Nie wiadomo, czy taki zabieg był intencyjny, czy przypadkowy, ale z uwagi na tę zmianę w dostępie do udziału w konsultacjach osoby faktycznie zamieszkałe na terenie gminy, lecz nie posiadające meldunku nie mogą wziąć udziału w konsultacjach. Z taką sprawą zgłosił się do nas jeden z anonimowych sygnalistów, który zwrócił uwagę, że zapewne to kryterium decyduje, o komunikacie „nie jesteś uprawniony do oddania głosu.”

Zgodnie z art. 5a ust. 1-2 ustawy o samorządzie gminnym uprawnionymi do udziału w konsultacjach są mieszkańcy gminy, bez żadnych ograniczeń. W związku z tym, mimo wcześniejszego działania wojewody, istnieje spore ryzyko, że działanie urzędu znów sprawiło, że część mieszkańców gminy (niezameldowanych) nie może wziąć udziału w konsultacjach i realizować swoich praw, które zagwarantowane są w Konstytucji i w ustawach.

Co więcej w zarządzeniu burmistrza możemy wyczytać, że: „w konsultacjach może brać udział każdy mieszkaniec Miasta i Gminy Szamotuły. W celu weryfikacji uprawnień wyodrębnia się zbiór mieszkańców zameldowanych na pobyt stały i czasowy na dzień 15 lutego 2021 r. Konsultacje są całkowicie anonimowe, dane zostają „zaszyfrowane” w sposób nieodwracalny.” Ten wycinek zarządzenia mógłby wskazywać, że omawiane wyżej działanie jest intencjonalne.

Kto może brać udział w konsultacjach?

Po pierwsze należy wskazać, że rada gminy nie może ustalać kategorii podmiotów uprawnionych do udziału w konsultacjach. Uprawniony do udziału w konsultacjach jest każdy mieszkaniec. Przepisy ustawy o samorządzie gminnym nie definiują pojęcia mieszkańca, w związku z czym trzeba sięgnąć w tym zakresie do regulacji Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 25 tej regulacji miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której ta osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Każda osoba, która spełnia ten wymóg, jest więc mieszkańcem gminy i zgodnie z art. 5a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, ma prawo brać udział w konsultacjach.

Warto nadmienić, że w wyroku WSA w Poznaniu z 18 kwietnia 2018 r. (sygn. IV SA/Po 176/18, LEX nr 2497094) stwierdzono, że ograniczenie kręgu osób uprawnionych do wzięcia udziału w konsultacjach społecznych do mieszkańców gminy, którzy ukończyli 16 lat, jest istotnym naruszeniem prawa.
Żeby rozwiać wszelkie wątpliwości należy przytoczyć fragment komentarza do art. 25 Kodeksu cywilnego. Który wskazuje, że „miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. W doktrynie prawa cywilnego przesądzone jest, że aby określona miejscowość została uznana za miejsce zamieszkania osoby fizycznej, konieczne jest łączne występowanie dwóch elementów: zamiaru stałego pobytu (animus) oraz faktycznego przebywania w danej miejscowości (corpus), która stanowić musi rzeczywiste centrum aktywności życiowej jednostki [zob. J. Strzebinczyk, Komentarz do art. 25, (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2016, s. 67-68]. W konsekwencji nawet długotrwała nieobecność w miejscu zamieszkania nie powoduje utraty statusu „mieszkańca” i nie odbiera prawa do udziału w konsultacjach społecznych. Niedopuszczalne jest także uzależnianie uprawnień do wzięcia udziału w konsultacjach od kwestii meldunkowych, bowiem to nie o „zameldowanym”, a o „mieszkańcu” stanowi art. 5a ust. 1 SamGminU. W konsultacjach społecznych brać mogą udział tylko osoby fizyczne, trudno bowiem rozciągnąć kategorię „mieszkańców” na osoby prawne i jednostki organizacyjne.”

Podsumowanie

Reasumując należy podkreślić, że w omawianym przypadku rada gminy Szamotuły już raz naruszyła ustawę o samorządzie gminny, poprzez ograniczenie podmiotów uprawnionych do wzięcia udziału w konsultacjach do osób pełnoletnich. Należy się zastanowić, czy tym razem także nie dochodzi do naruszenia ustawy z uwagi na błędnie przyjmowaną definicję mieszkańca.

Jak wskazuje Kodeks cywilny i komentarz, nie jest dopuszczalne uzależnienie prawa do udziału w konsultacjach od zameldowania. Meldunek jest reliktem poprzedniego ustroju i nie świadczy o tym, czy ktoś jest mieszkańcem.

W związku z tym obwarowania dotyczące udziału w konsultacjach powinny być skonstruowane w inny sposób. Nie powinno o nich decydować podanie nazwiska rodowego matki, lecz danych takich jak: adres zamieszkania, imię i nazwisko. Konsultacje nie są wiążące i nie posiadają przymiotu prawotwórczości, a mimo to organ, który je prowadzi może w każdej chwili dokonać weryfikacji, czy danej osobie rzeczywiście przysługuje prawo do udziału w nich.