Wielu osobom wydaje się, że transparentna administracja publiczna to taka, w której urzędnicy nie przyjmują łapówek, zaś wszyscy pracownicy urzędu zostali zatrudnieni dzięki swoim nieprzeciętnym kompetencjom, a nie ze względu na rodzinne powiązania z przełożonymi. Są to oczywiście bardzo ważne kwestie, które stanowią fundament zdrowej administracji, jednak wymaganie od urzędników wyłącznie etycznego zachowania, to stanowczo zbyt mało. W państwach demokratycznych wykształciły się standardy, których powinniśmy wymagać także od polskiej administracji, podczas gdy większość naszego społeczeństwa jeszcze nawet nie zaczęła o nich marzyć.
Transparentność w życiu publicznym
Jawność działań administracji publicznej wywodzi się z instytucji jawności życia publicznego, która była znana już w starożytności. Niestety, w kolejnych wiekach jawność działań władz publicznych coraz bardziej ustępowała miejsca tajności, aż w końcu ta ostatnia stała się niekwestionowaną zasadą. Atmosferę działań władz publicznych w takim otoczeniu prawnym obrazuje Franz Kafka w powieści „Proces”, w której czas akcji przypada na początek XX w
Dopiero w połowie XX w. rozpoczęto głośno argumentować za zmianą roli administracji publicznej oraz pozycji adresatów jej działań. Wraz z postępem procesu jurydyzacji jawności, rola transparentności i jawności stawała się coraz donioślejsza aż do uznania jej za jedno z podstawowych praw politycznych każdej jednostki
O transparentności można mówić jako o instytucji zarysowującej granice dostępu do określonych informacji przez jednostkę, określoną grupę osób czy nawet całe społeczeństwo. Granice te powinny uwzględniać fakt, że jawność i transparentność są obecnie podstawowymi zasadami życia publicznego, a także zarządzania majątkiem publicznym. Potwierdza to polski ustrojodwaca w art. 61 ust. 1 Konstytucji RP, w którym wskazuje się, że
„obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa”.
Transparentność jako cecha dobrego rządzenia
Dobre rządzenie (ang. good governance) to koncepcja sprawowania władzy, którą cechują m.in. praworządność, transparentność, odpowiedzialność interesariuszy za proces rządzenia, czy traktowanie procesu rządzenia jako odpowiedzi na potrzeby interesariuszy.
Transparentność administracji publicznej opiera się przede wszystkim na podejmowaniu decyzji i ich egzekwowaniu (rządzeniu) w sposób jawny oraz na podstawie i w granicach obowiązującego prawa (praworządności). O ile przestrzeganie prawa jest dla każdego zrozumiałe, o tyle jawność rządzenia może być rozumiana wieloznacznie. Wynika to z różnego zakresu wymagań i oczekiwań stawianych administracji przez jednostki. Należy przyjąć, że jawność w administracji publicznej wyraża się w:
- swobodnym dostępie jednostki do informacji publicznej, która nie jest ograniczona wyłącznie do zdawkowego zapisu w Biuletynie Informacji Publicznej,
- informowaniu interesariuszy o procedurze podejmowania decyzji, osobie odpowiedzialnej za podjęcie decyzji i o przesłankach rozstrzygnięcia,
- zrozumiałym formułowaniu decyzji oraz informacji przekazywanych interesariuszom,
- upublicznianiu w zrozumiały sposób informacji o procesie stanowienia prawa w sposób, który zapewni powszechny do niej dostęp.
Transparentność jako podstawa demokracji
Jawność stanowi immanentną cechę działań administracji publicznej w demokratycznym państwie prawnym. Transparentność umożliwia właściwe wypełnianie funkcji administracji, które są istotne przede wszystkim dla interesariuszy. Transparentność działań administracji publicznej uznawana jest niekiedy za jedną z najważniejszych cech demokracji, zaś faktyczne urzeczywistnianie jawności w działaniach administracji określa się jako swoisty wskaźnik poziomu demokracji w państwie.
Z punktu widzenia jednostki kluczowe jest, aby władza publiczna z odpowiednim wyprzedzeniem informowała o swoich zamierzeniach i trybie ich realizacji, tak aby jednostka mogła przygotować się do nowej rzeczywistości prawnej oraz zabezpieczyć należycie swoje interesy. Taki sposób postępowania administracji publicznej przynależy do fundamentów demokratycznego państwa prawnego i gwarantuje utrzymanie zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Znaczenie transparentności dla społeczeństwa obywatelskiego
Upublicznianie informacji o bieżących i planowanych działaniach administracji oraz o ich spodziewanych skutkach jest istotnym czynnikiem aktywizującym społeczeństwo obywatelskie. Transparentność działań administracji przyczynia się do zwiększenia liczby osób aktywnie uczestniczących w dialogu z władzami publicznymi. Powszechny dostęp do zrozumiałej informacji o przyszłych i aktualnych aktywnościach administracji pozwala świadomie włączyć się w proces stanowienia prawa szerszej grupie obywateli, którzy obecnie , nieświadomi zamierzeń władz, reprezentowani są wyłącznie przez wąską grupę osób lub organizacji pozarządowych specjalizujących się w danym obszarze aktywności.
Transparentność administracji publicznej stwarza realne podstawy dla jej kontrolowania oraz przyczynia się do urzeczywistnienia odpowiedzialności administracji. Dzięki transparentności interesant przestaje być przedmiotem działań, a staje się podmiotem działań administracji. W efekcie może w świadomy sposób uczestniczyć w procesie kontroli administracji oraz w dialogu z władzą, w którym aktywnie zabiega o realizację interesów swoich lub lokalnej społeczności.
Źródła:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.
- Glusman J., Transparentność fundamentem demokracji, https://publicystyka.ngo.pl/transparentnosc-fundamentem-demokracji [dostęp: 27 czerwca 2020].
- Itrich-Drabarek J. (red.), Encyklopedia Administracji Publicznej, Warszawa 2018.
- Piskorz-Ryń A., Dostęp do informacji publicznej: zasady konstrukcyjne ustawy, Kwartalnik Prawa Publicznego, 2002, Nr 2/4, s. 183-225.
- Ulasiewicz M.I., Administracyjnoprawne aspekty jawności działań administracji publicznej, Łódź 2017.
0 Koment.