W powszechnej świadomości istnieje przekonanie, że każdy wie czym jest i czemu służy społeczeństwo obywatelskie. Jednak społeczeństwo obywatelskie nie powstało dzięki pstryknięciu palca w 1989 wraz z obaleniem komunizmu. Niestety mało kto wie, że jednym z elementów nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego jest społeczna kontrola administracji. W praktyce funkcjonuje ona przede wszystkim w większych ośrodkach, dlatego zdarzą się kłopoty z jej definiowaniem.

Spór dotyczący definicji

Sławomir Kotylak twierdzi, że kontrola społeczna administracji to element składowy kontroli zewnętrznej nad administracją, dopełniający niejako system instytucji państwowych. Za ideowy punkt wyjścia tej kontroli należy przyjąć dążenie do stworzenia obywatelom możliwości sprawdzania i oceniania administracji publicznej, a w konsekwencji do określonego oddziaływania na jej funkcjonowanie i realizację przez nią zadań publicznych.

W literaturze nie ma jednorodnego ujęcia tego pojęcia. Kotylak dalej wskazuje, że w szerokim ujęciu zagadnienie to obejmuje każde działanie obywatela, grupy społecznej, organizacji czy też organów państwowych o charakterze przedstawicielskim, którego celem jest zwrócenie uwagi na braki i niedoskonałości w funkcjonowaniu organów administracji państwowej czy samorządowej. Natomiast w węższym znaczeniu tego pojęcia kontrola społeczna administracji widziana jest przez pryzmat instytucjonalnoprawny, tj. rozumiana jest jako kontrola sprawowana bezpośrednio przez obywateli i ich organizacje oraz środki masowego przekazu, występujące obok kontroli wykonywanej przez organy państwowe.

Warto też zwrócić uwagę na podejście Piotra Sztompka, który kontrolę społeczną administracji określa jako zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany. Czynniki te występują w dwóch aspektach – statycznym i dynamicznym. Aspekt statyczny to społeczny system normatywny przedstawiający wzorzec zachowań wymaganych. Natomiast aspekt dynamiczny to społeczne oddziaływanie represyjne i prewencyjne, podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności pomiędzy aktualnym lub prawdopodobnym zachowaniem jednostki a wymaganiami systemu normatywnego, oddziaływania zmierzające do usunięcia lub zmniejszenia tej rozbieżności.

Nowoczesne Społeczeństwo obywatelskie, a społeczna kontrola administracji

Biorąc pod uwagę względy aksjologiczne możemy zauważyć różne ujęcia omawianego tematu przez doktrynę. Jednak definiowanie dwóch najważniejszych składowych społecznej kontroli administracji publicznej wychodzi z jednego pnia. Istotne są tutaj trzy czynniki – odpowiednio: obywatel, oddziaływanie na administracje i organ administracyjny.

Działalność organów administracji jest idealnym polem do rozwoju społeczności lokalnej i obywatelskiej. Decyzje administracyjne rozstrzygają o prawach i obowiązkach obywateli. Często kontrowersyjna decyzja w danym zakresie może być asumptem do stworzenia małej lokalnej społeczności. Niemniej decyzja sama w sobie nie będzie samoistną przyczyną, która sprawi, że w danej miejscowości lub w danym regionie pojawi się prężnie działające społeczeństwo obywatelskie. W tym celu należy zapewnić tym ludziom możliwość skorzystania z instrumentów, które ułatwią im ingerencję w działanie organów administracji publicznej. Oczywiście wszelkie działania w tym zakresie muszą przebiegać na podstawie i w oparciu o przepisy prawa.

Społeczeństwo obywatelskie w Polsce musi przejść długą drogę, jeśli ma faktycznie zaistnieć i wywrzeć wyraźny wpływ na życie publiczne w Polsce. Żeby to umożliwić niezbędne jest wzmocnienie społecznej kontroli administracji oraz wszelkiego rodzaju aktywności strażniczej. Dlatego konieczne jest podjęcie działań zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnym, które uświadomią obywatelom, jakie narzędzia są użyteczne w kontroli administracji publicznej.

Źródła:

S. Kotylak, Kontrola społeczna administracji w kontekście rozwoju społeczeństwa informacyjnego, Ekonomiczne Problemy Usług, 2009, nr 35, cz. 2, 121-135.

E. Ochendowski, Prawo administracyjne – cześć ogólna., Toruń 1999.

P. Sztompka, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.