Po ponad 90 lat Sąd Najwyższy uniewinnił Wincentego Witosa i dziewięciu innych liderów PSL i PPS, którzy zostali skazani w procesie brzeskim w latach 30. XX wieku.
Proces brzeski
Proces brzeski był konsekwencją działań, które marszałek Józef Piłsudski podjął przeciwko opozycji w 1930 r. Były one reakcją na coraz większą aktywność stronnictw tzw. Centrolewu – antysanacyjnej koalicji powstałej w 1929 r., w skład której wchodziły: Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”, Chrześcijańska Demokracja, Stronnictwo Chłopskie oraz Narodowa Partia Robotnicza.
W nocy z 9 na 10 września 1930 r. aresztowano kilkunastu polityków należących do opozycji i umieszczono w Brześciu. Aresztowanych traktowano brutalnie – bito ich, szykanowano, głodzono i pozorowano egzekucje.
Sam proces brzeski rozpoczął się 26 października 1931 r. przed Sądem Okręgowym w Warszawie. W sprawie odbyło się łącznie ponad 50 rozpraw.
Wyroki przeciwko oskarżonym zapadły 13 stycznia 1932 r.: Dubois, Ciołkosz, Mastek, Pragier i Putek skazani zostali na trzy lata więzienia, Lieberman, Barlicki i Kiernik na dwa i pół roku, Bagiński na dwa lata, a Witos na półtora roku. Uniewinniono wyłącznie Sawickiego.
Postanowienie SN – wyrok uniewinniający
Kasację w sprawie w 2020 r. złożył poprzedni Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. We wrześniu poprzedniego SN odwiesił zawieszone wcześniej od blisko dwóch lat postępowanie kasacyjne. Decyzja o odwieszeniu miała związek z orzeczeniem w sprawie rekonstrukcji akt przedwojennego procesu.
Odtworzenie akt stanowiło nie lada wyzwanie, ponieważ prawdopodobnie nie zostały wywiezione w 1939 r. i uległy zniszczeniu podczas toczącej się później wojny.
Okazało się natomiast, że nie jest to niemożliwe. Z postanowienia SN wynika, iż udało się odtworzyć fragmenty protokołów i uzasadnień obu wyroków zapadłych przed wojną w SN. Dokonano tego na podstawie dokumentów z Archiwum Akt Nowych, przedwojennego urzędowego Zbioru Orzeczeń SN oraz obszernych fragmentów uzasadnienia wyroku SN z maja 1933 r. opublikowanych wtedy w dzienniku PPS „Robotnik”. Przekazano również, że Archiwum Akt Nowych znajduje się odpis sentencji i uzasadnienia wyroku wydanego w sprawie brzeskiej przez Sąd Okręgowy w Warszawie 13 stycznia 1932 r.
25 maja br. Sąd Najwyższy uniewinnił 10 skazanych polityków Centrolewu poprzez uchylenie wyroków zapadłych w I i II instancji w latach 1932-1933. Uznano, że kasacja RPO była zasadna.
– Skarżący słusznie wskazał na różne naruszenia prawa materialnego i procesowego. Wyrok brzeski zamiast ustalać winę każdego z oskarżonych, ustalił winę kolegialną za udział w spisku w celu obalenia przemocą rządu – mówi w tej sprawie sędzia Eugeniusz Wildowicz. Dodał również:
– Żadnego spisku nie było. Opozycjoniści z Centrolewu złożonego z sześciu różnych ugrupowań działali legalnie, mieli prawo do zgromadzeń i stowarzyszania się. To gwarantowała ówczesna Konstytucja marcowa.
Sygnatura akt II KK 453/22, wyrok Izby karnej SN z 25 maja 2023 r.
0 Koment.