Prawdopodobnie jutro Sejm po raz kolejny będzie głosował nad wyborem nowego Rzecznika Praw Obywatelskich. Jeśli po raz kolejny nie dojdzie do wyboru nowego Rzecznika, to kadencja aktualnie urzędującego RPO może się przedłużyć do czasu objęcia urzędu przez nowego rzecznika. Będzie to w pełni zgodne z aktualnym prawem. W oczekiwaniu na wynik głosowania przypominamy najważniejsze informacje o RPO.

Prawo zgłaszania kandydatur na Rzecznika Praw Obywatelskich mają marszałek Sejmu i grupa 35 posłów. RPO jest wybierany przez Sejm na pięcioletnią kadencję za zgodą Senatu. Istotne jest, że nie może on należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Ponadto jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie. Rzecznikowi przysługuje immunitet, a do jego obowiązków należy informowanie Sejmu i Senatu o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

Przeczytaj także: Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem konstytucyjnym. Zgodnie z art. 208. ust 1 Konstytucji RP – Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.

Dalej należy zwrócić uwagę, że z wnioskiem do Rzecznika o ochronę swoich wolności lub praw może wystąpić każdy. Ustawodawca użył w tym przypadku najbardziej szerokiego pojęcia „każdy”, aby określić krąg podmiotów uprawnionych do zwracania się do RPO. Zakres przedmiotowy wniosku, o którym mowa w art. 80 Konstytucji RP powinien dotyczyć ochrony wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. W szczególności można tu wskazać na naruszenia, których źródłem jest działanie bądź zaniechanie (bezczynność) organu władzy publicznej.

Ustawa o RPO

Przechodząc do analizy ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich wskazać należy, iż w zakresie wszczęcia postępowania przez Rzecznika ustawa ta realizuje zarówno zasadę skargowości (art. 9 pkt 1-2a), jak również zasadę oficjalności (art. 9 pkt 3). Podjęcie czynności przez Rzecznika może bowiem nastąpić na wniosek oraz z urzędu.  Warto zwrócić uwagę, że z art. 11 ustawy wynika obowiązek zapoznania się przez Rzecznika z każdym skierowanym do niego wnioskiem, co daje duże możliwości osobie wnioskującej. Niemniej, względu na liczbę kierowanych do Rzecznika wniosków, owo zapoznanie się Rzecznika z wnioskiem może nastąpić przy pomocy pracowników Biura RPO (por. art. 20 ust. 1 ustawy).

Ustawa przewiduje cztery sposoby postępowania z wnioskiem, skierowanym do Rzecznika. W każdym z tych czterech przypadków Rzecznik powinien powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy o swojej decyzji, dotyczącej sposobu postępowania z wnioskiem. Stylistyka art. 11 ustawy wskazuje, iż obowiązkiem Rzecznika jest zawiadomienie wnioskodawcy i osoby, której sprawa dotyczy o swojej decyzji. Ustawa nie nakłada zatem na Rzecznika w tym zakresie obowiązku szczegółowego wyjaśnienia motywów, którymi kierował się podejmując decyzję o sposobie postępowania ze skierowaną do niego sprawą. Dopiero wówczas, gdy sprawa została podjęta przez Rzecznika, po jej zbadaniu, Rzecznik – jeśli nie stwierdził naruszenia wolności i praw – jest zobowiązany wyjaśnić wnioskodawcy przesłanki tego typu ustalenia (art. 14 pkt 1 ustawy).

Ciekawym aspektem jest, że osoby niezadowolone ze sposobu załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcia przez Rzecznika kierują przeciw niemu skargi do sądu administracyjnego. Niemniej jednak rozpatrywanie przez RPO kierowanych do niego wniosków nie następuje w formach przewidzianych art. 3 § 2 pkt 1-4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wynika z tego, że ocena działań podejmowanych nie należy do sądów administracyjnych, wskazane wyżej kompetencje przysługują Sejmowi i Senatowi, które otrzymują od RPO. Jednakże zazwyczaj taka następcza ocena działań RPO nie ma żadnego wpływu na indywidualne sprawy wnioskujących.

Warto dodać także, że jednostce przysługuje publiczne prawo podmiotowe w postaci żądania rozpoznania jej skargi przez Rzecznika, ale skarżący nie może domagać się już załatwienia jego sprawy zgodnie z postulatami skarżącego.

Bibliografia:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483)
2. Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2020 r., poz. 627)
3. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi  (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.)
4. Garlicki L., Zubik M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II, Warszawa 2016.
5. Trociuk S., Rzecznik Praw Obywatelskich. Komentarz, LEX 2007.