Najwyższa Izba Kontroli przyjrzała się bliżej polskiemu systemowi szkolenia kandydatów na kierowców. Zdiagnozowała problemy na każdym etapie owego systemu, w tym w jakości samych kursów, pracy instruktorów, w działalności WORD-ów oraz pracy egzaminatorów. Polska od lat zajmuje jedno z ostatnich miejsc w UE pod względem bezpieczeństwa na drogach, a w grupie wiekowej kierowców 18-24 lat jest największy procent sprawców wypadków.

Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła już kilka kontroli systemu szkolenia kierowców – w 2001 r., w 2010 r. i w 2014 r. Wszystkie z nich wykazały konieczność poprawy w tej dziedzinie. Jak widać jednak, niewiele uległo zmianie.

Garść danych statystycznych

NIK wskazuje, że Polska od lat jest krajem o niskim poziomie bezpieczeństwa ruchu drogowego w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej. Niestety nasz kraj ma jeden z najwyższych wskaźników zabitych na 100 wypadków drogowych – 9,8 (dane z 2021 r.). Oznacza to, że na polskich drogach ginie blisko 10-krotnie więcej osób niż w Niemczech i dziewięciokrotnie więcej niż w Austrii. Są rejony w Polsce, gdzie wskaźnik ten jest znacznie wyższy (woj. podlaskie – 20,7, woj. lubelskie – 15,4 i woj. opolskie – 14,6).

Od dwudziestu lat Polska również plasuje się w pierwszej szóstce krajów UE z najgorszym wskaźnikiem zabitych względem liczby ludności (na milion mieszkańców) – według danych za 2021 r. najgorzej wypada: Rumunia – 92,6, Bułgaria – 81,1, Łotwa – 77,6, Chorwacja – 72,3 i Polska – 59,3.

NIK w raporcie zwraca również uwagę, że mimo spadku w ostatnich latach liczby wypadków, ofiar śmiertelnych i rannych, to jednak nadal rośnie odsetek wypadków z winy kierujących.

Kto najczęściej powoduje wypadki? Statystyki wskazują na kierowców w przedziale wiekowym 25-39 lat. Biorąc jednak pod uwagę liczbę wypadków na 10 tys. ogólnej populacji to najmłodszym kierowcom z przedziału wiekowego 18-14 przypisuje się największy odsetek spowodowanych wypadków.

Ustawa o kierujących z 2013 r.

Nowe przepisy dotyczące kierujących weszły w życie w styczniu 2013 r. Wprowadzono m.in.:

• nowy system przeprowadzania egzaminów na prawo jazdy,
• nowe kategorie praw jazdy,
• nowy wzór dokumentu prawa jazdy,
• elektroniczny obieg dokumentów w procesie wydawania uprawnień do kierowania pojazdami.

Jak wskazuje NIK, jedną z istotnych zmian miało być wprowadzenie dwuletniego okresu próbnego dla osób, które po raz pierwszy uzyskały prawo jazdy kategorii B. W tym czasie młody kierowca miał być poddany szczególnemu nadzorowi. Zmiana ta jednak przez 10 lat nie weszła w życie.

Analiza programów szkoleń

Kontrola NIK wykazała istotne braki i defekty programów szkoleń przyszłych kierowców. W raporcie zaznaczono, że szkolenie kandydatów na kierowców jest ukierunkowane na uzyskiwanie pozytywnych wyników egzaminów, a nie na nabycie odpowiedniego poziomu wiedzy, umiejętności i w szczególności zachowań, które gwarantowałyby bezpieczne i odpowiedzialne kierowanie pojazdami przez te osoby. Program szkoleń oraz zajęć praktycznych w Ośrodkach Szkolenia Kierowców jest zbyt ogólny.

„Choć celem egzaminu wewnętrznego przeprowadzanego w Ośrodku Szkolenia Kierowców (OSK) jest zweryfikowanie poziomu wiedzy i umiejętności, osiągniętych podczas kursu przez osobę ubiegającą się o uprawnienie do kierowania pojazdami, to w 2016 r. uchylono przepisy nakazujące pisemne potwierdzenie przez instruktora prowadzącego szkolenie osiągnięcia tych celów przez uczestnika kursu. Tym samym prowadzący szkolenie nie ponosi odpowiedzialności za rzetelne przygotowanie kandydata do egzaminu państwowego” – zaznacza w raporcie NIK. Co więcej zniesiono obowiązek posiadania przez instruktorów co najmniej średniego wykształcenia i może nim zostać osoba mająca prawo jazy od dwóch lat.

Analiza egzaminu

NIK wykryła również błędy w pytaniach egzaminacyjnych i niezgodność niektórych z obecnym stanem prawnym. Przeprowadzone badanie 300 losowo wybranych pytań egzaminacyjnych wykazało, że co dwudzieste pytanie oraz propozycja odpowiedzi sformułowane były w sposób niejednoznaczny, a co dwunaste zawierało błędy.

NIK zwrócił uwagę również na to, że na przestrzeni ostatnich 30 lat doszło do stopniowego obniżenia standardów przeprowadzania egzaminów. Ponadto w ocenie NIK przeprowadzanie egzaminów państwowych na prawo jazdy w ośrodkach zlokalizowanych w małych miejscowościach nie pozwala na zachowanie jednolitych standardów przy ocenie umiejętności zdających. Zauważono również, że kandydaci częściej przystępują do zdawania egzaminu w mniejszych miastach, gdzie natężenie ruchu jest mniejsze i układ dróg mniej skomplikowany – np. warszawiacy wybierają często Ostrołękę i Łomżę.

Kontrola NIK wykazała negatywny wpływ braku regulacji w zakresie wielokrotności podejść do egzaminów, szczególnie w tym samym dniu. Rekordziści podchodzili do egzaminu teoretycznego – 163 razy, a do egzaminu praktycznego 101 razy.

Nierzetelny nadzór w starostwach

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła wykonywanie przez starostów nadzoru nad prowadzeniem szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie uprawnienia do kierowania pojazdami. Starostwa nie były przygotowane do wywiązywania się z nałożonych na nie ustawowych zadań, zarówno pod względem organizacyjnym, jak i kadrowym. Według NIK „praktycznie nie funkcjonował system nadzoru i kontroli”. Przypadki działań nierzetelnych oraz naruszenia obowiązujących przepisów prawa stwierdzono niemal w każdym zbadanym obszarze, m.in.: w zakresie planowania i przeprowadzania kontroli, w tym zakresu kontroli, dokumentowania jej przebiegu, wymaganej częstotliwości oraz wydawania zaleceń pokontrolnych.

Najwyższa Izba Kontroli wystosowała wnioski pokontrolne do Ministra Cyfryzacji, Ministra Infrastruktury oraz do starostów.

Źródło: nik.gov.pl