W aktach prawnych, literaturze, doktrynie i żargonie prawniczym występuje pojęcie „prawa do dobrej administracji”. Jest ono często przywoływane w artykułach oraz pracach z zakresu prawa administracyjnego, a także w debacie publicznej. Żeby rzeczowo wytłumaczyć to pojęcie, należy podejść do niego interdyscyplinarnie oraz wyjaśnić jego genezę.

Źródło i definicja prawa do dobrej administracji

Z biegiem czasu prawo administracyjne reguluje coraz więcej dziedzin naszego życia. Aktualnie wiele działań człowieka można ocenić jako zgodne bądź niezgodne z przepisami. W celu dostosowania norm prawa administracyjnego do realiów życia codziennego wprowadzono do Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP UE) art. 41, który określa prawo do dobrej administracji

Prawo do dobrej administracji przysługuje każdemu bez żadnego różnicowania. Jest ono w istocie prawem do „bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii”. Co więcej prawo to obejmuje przede wszystkim:

·      prawo każdego do bycia wysłuchanym, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jego sytuację;

·      prawo każdego do dostępu do akt jego sprawy, przy poszanowaniu uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej;

·      obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

Art. 41 ust. 3 KPP UE wskazuje, że każdy ma prawo domagania się od Unii naprawienia zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Prawo do dobrej administracji oznacza także, że każdy może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków Traktatów i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.

Dobra administracja w praktyce

Zadaniem przepisu, który wprowadza zasadę prawa do dobrej administracji jest przede wszystkim wpływ na bieżącą działalność organów administracji publicznej. Potwierdza on, że administracja ma służyć obywatelom i spełniać ich potrzeby, a nie odwrotnie. Zatem tworzy on pewne warunki do funkcjonowania administracji w określony sposób i w określonym celu – z naciskiem na zaspokajanie interesów jednostki.

Sformułowanie art. 41 KPP jest dość obszerne i nie precyzuje praktycznego zastosowania prawa do dobrej administracji. Trzeba zatem wyjaśnić, że przede wszystkim prawo jest określane jako zbiór konkretnych uprawnień danej osoby, którym podporządkowane są odpowiednie obowiązki danego organu administracji publicznej. W związku z tym jednostka może w konkretnym stanie faktycznym oczekiwać takiego zachowania organu, które będzie zgodne z praktyką dobrej administracji.

Należy tutaj wskazać, że prawo do dobrej administracji zaliczane jest do trzeciej generacji praw człowieka. Są to tzw. prawa kolektywne, które wymagają współdziałania państw oraz jednostek. Obok prawa do dobrej administracji możemy tu wymienić: prawo do pokoju, prawo narodów do samostanowienia, prawo do czystego środowiska naturalnego, prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości, prawo do komunikowania się, prawo do rozwoju. Co więcej koncepcja prawa do dobrej administracji wynika z koncepcji good governance, której celem jest poprawa jakości rządzenia, sposobu i efektów sprawowania władzy oraz działań podejmowanych przez administrację publiczną.

Europejski Kodeks Dobrej Administracji

Organy ustawodawcze Unii Europejskiej postanowiły zapewnić odpowiednią realizację prawa do dobrej administracji poprzez wydanie kolejnych przepisów. Uszczegółowienia wskazanego prawa dokonał Parlament Europejski w uchwale, której w Polsce można szukać pod nazwą Europejski Kodeks Dobrej Administracji (The European Code of the Good Administrative Behaviour; uchwała Parlamentu Europejskiego 2001; w Polsce stosowana też nazwa – Europejski Kodeks Dobrej Administracji, EKDA). Po pierwsze należy wskazać, że nie jest to akt prawa powszechnie obowiązującego, lecz tzw. soft law, czyli nie istnieje powszechny obowiązek stosowania tychże przepisów. Są to jedynie zalecenia, które mogą wpływać na kształt prawa administracyjnego materialnego i proceduralnego, a także na działalność organów administracji publicznej.

Warto wskazać, że wyżej wspomniana regulacja wprowadza chociażby takie zasady regulujące zachowanie urzędnika administracji jak zasada praworządności, niedyskryminowania, proporcjonalności, bezstronności i niezależności, obiektywności, uczciwości, uprzejmości, stosownego terminu podjęcia decyzji, obowiązku uzasadniania decyzji, a także zakaz nadużywania uprawnień. Jest to krok w kierunku nałożenia odpowiedzialności za wykonywanie obowiązków pełnionych w ramach administracji publicznej. Aktualnie jest to jeden z problemów istniejących szczególnie w Polsce, gdzie urzędnicy zwykle nie poczuwają się do odpowiedzialności za własne zaniedbania i często nie odpowiadają za błędy popełnione w ramach wykonywania swoich obowiązków.

Warto wskazać, że Parlament Europejski zaleca stosowanie przepisów zamieszczonych w Europejskim Kodeksie Dobrej Administracji w duchu prawa do dobrej administracji. W doktrynie oraz w praktyce organów administracji publicznej i sądów administracyjnych (uznaje się praktyki EKDA za wartościowe). Co więcej w wielu orzeczeniach Wojewódzkich Sądów Administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego można zauważyć odniesienia do EKDA. Wskazana regulacja ma także wpływ na ustawodawstwo unijne tj. rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, które stają się następnie częścią polskiego porządku prawnego.

Podsumowanie

Prawo do dobrej administracji jest zasadą, która powinna być realizowana w każdym nowoczesnym i cywilizowanym systemie prawa. Kładzie ona nacisk na realizację interesów jednostki i płynność działania organów administracji publicznej. Niewątpliwie wpisuje się w działalność społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ jako obywatele mamy prawo żądać dostępu do dobrej administracji, która zabezpiecza i realizuje nasze interesy. Celem ustawodawcy i organów administracji publicznej powinno być dalsze stopniowe wdrażanie i realizacja zasady prawa do dobrej administracji tak, aby interesariusze nie czuli jakiejkolwiek nieuzasadnionej niechęci przed wizytą w urzędzie.

Źródła:

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE C 326/02 z 2012 r.

Europejski Kodeks Dobrej Administracji (wprowadzenie, tekst i komentarz o zastosowaniu kodeksu w warunkach polskich procedur administracyjnych), oprac. J. Świątkiewicz, Warszawa 2007.