Jak dowiadujemy się z wystąpienia pokontrolnego Najwyższej Izby Kontroli (dalej: NIK), gospodarowanie nieruchomościami przez jednostki samorządu województwa zachodniopomorskiego w miejscowościach turystycznych prowadzono na podstawie niepełnych i nieaktualnych ewidencji zasobu nieruchomościami, często bez wymaganego planu wykorzystania tego zasobu. Natomiast kwestie związane ze zbywaniem i udostępnianiem nieruchomości przede wszystkim podmiotom zainteresowanym były prowadzone na ogół zgodnie z prawem. NIK wykazała również, że samorządy nie opracowywały kompleksowych i długofalowych programów bądź analiz obejmujących efekty zbycia lub udostępnienia nieruchomości, co przyczyniało się do mniej efektywnego wykorzystania posiadanego majątku.

Brak rzetelnego i zgodnego z prawem prowadzenia ewidencji zasobu nieruchomościami

W ewidencji gminnego zasobu nieruchomości (dalej: GZN) i powiatowego zasobu nieruchomości (dalej: PZN), NIK wykryła, że były one prowadzone w sposób nierzetelny i naruszający ustawę o gospodarce nieruchomościami.

Wszystkie urzędy i starostwa objęte kontrolą nie wskazywały informacji na Biuletynach Informacji Publicznej w zakładce ewidencje i rejestry o prowadzeniu przedmiotowych ewidencji oraz zasadach udostępniania zawartych w nich danych. Ponadto w jednym starostwie i połowie skontrolowanych urzędów prowadzone ewidencje GZN lub PZN nie ukazywały faktycznego stanu posiadania lub współposiadania gruntów przez gminy/powiaty. Skutkiem tego były zaistniałe rozbieżności pomiędzy ewidencją GZN lub PZN, a ewidencją gruntów i budynków (katastru nieruchomości) prowadzonymi przez starostów. Jak wynika z raportu, w  11 jednostkach samorządu terytorialnego GZN i PZN nie zawierały wszystkich wymaganych danych lub część ujawnionych w nich danych była nieaktualna. W 3 urzędach jako integralną część GZN traktowano grunty, które zostały oddane w użytkowanie wieczyste. W 7 jednostkach nie sporządzono wymaganego ustawowo planu wykorzystania gminnego lub powiatowego zasobu nieruchomości.

Brak analiz przyczyniających się do efektywniejszego gospodarowania nieruchomościami

Na szczególne zwrócenie uwagi zasługuje fakt, że żadna jednostka poddana kontroli przez NIK nie opracowywała udokumentowanych analiz skutków zbywania lub udostępniania nieruchomości, niezależnie czy była to perspektywa krótkoterminowa lub długoterminowa. Należy też podkreślić, że wójt ani zarząd powiatu nie są do tego zobligowani, jednakże NIK stwierdziła, że sporządzanie takich analiz może być przydatne do odpowiedniego gospodarowania nieruchomościami, a także stanowić podstawę do opracowania planu wykorzystania zasobu nieruchomościami. W jednostkach objętych kontrolą zostały przeprowadzone analizy wyłącznie na potrzeby przygotowania projektów uchwał rady gminy zezwalających na zbycie bądź udostępnienie konkretnej nieruchomości i nie były dokumentowane.

Nieprawidłowości dotyczące jawności postępowań

NIK ujawniła, że zbywane lub udostępniane nieruchomości nie były zamieszczane w wykazach lub ich publikacja była sprzeczna z przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami. Taką sytuację wykryto w trzech urzędach i jednym starostwie. Jednakże sytuacja wygląda znacznie lepiej, jeżeli chodzi o przeprowadzone postępowania. NIK stwierdziła, że były one prowadzone na ogół prawidłowo,  a sprzedaż nieruchomości odbyła się z zachowaniem wymaganego trybu przetargowego. Oczywiście zdarzały się sporadyczne przypadki, gdzie wykryto nieprawidłowości dotyczące ustalania cen nieruchomości, zaniżania ceny oraz stawek czynszowych czy dokonywania zmian zapisów w umowie sprzedaży nieruchomości na korzyść nabywcy, pomimo wpłaty wadium.

Należyta egzekucja zbytych lub udostępnionych nieruchomości

Pozytywny aspekt stanowi fakt, że większość gmin i powiatów dokonywała należytej egzekucji spłat należności za sprzedane bądź udostępnione nieruchomości. Jednakże w 10 jednostkach poddanych kontroli wykryto nieterminową zapłatę czynszu lub spłatę raty. Gdy taka sytuacja wystąpiła, to dłużnicy mieli naliczane odsetki (taka sytuacja nie wystąpiła jedynie w dwóch urzędach), a w celu wyegzekwowania należności wysyłano upomnienia i wezwania do zapłaty, a także podejmowano postępowania sądowe. Większość należności udało się wyegzekwować jeszcze przed rozpoczęciem kontroli NIK.

Ponadto w dwóch urzędach nie rozpoczęto działań mających na celu rozwiązanie czterech umów z których nie wywiązywali się dłużnicy nie płacąc kilka miesięcy czynszu. Również nie w każdej sytuacji dochodzono zwrotu czynszu z tytułu zakończenia okresu obowiązywania umowy dzierżawy lub najmu nieruchomości. W czterech jednostkach stwierdzono pojedyncze przypadki nieegzekwowania warunków umów, w tym zwrotu nieruchomości po wygaśnięciu umowy. Doprowadziło to do ich bezprawnego używania.  Jeżeli chodzi zaś o ulgi w spłacie należności za zbycie lub udostępnienie nieruchomości, to  były one udzielane w sposób prawidłowy.

Porównanie sytuacji względem kontroli przeprowadzanej w 2001 r.

Omawiana kontrola NIK została zestawiona z kontrolą koordynowaną przez Delegaturę NIK w Szczecinie w 2001 r. Dotyczyła ona wtedy „Gospodarowania nieruchomościami w gminach o walorach turystycznych (P/01/168)”. Porównanie wyników tych kontroli wskazuje, że:

• zmniejszył się odsetek jednostek, w których dochodziło do naruszenia obowiązujących zasad ustalania cen na sprzedawane nieruchomości – w 2001 r. nieprawidłowości te stwierdzono w 54% skontrolowanych jednostek, obecnie w 25%;
• zmniejszył się odsetek jednostek w których dochodziło do niestosowania wymaganego trybu przetargowego przy sprzedaży nieruchomości. Obecnie nie stwierdzono takich nieprawidłowości (poprzednio 17% skontrolowanych jednostek);
• zwiększył się poziom nieprawidłowości dotyczących przestrzegania procedur zapewniających jawność postępowań związanych ze zbywaniem lub udostępnianiem nieruchomości. W 2001 r. wystąpiły one w 8% skontrolowanych jednostek, obecnie w 42%;
• zwiększył się poziom nieprawidłowości dotyczących terminowej windykacji należności z tytułu zbycia lub udostępnienia nieruchomości. W 2001 r. nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono w 13% jednostek, obecnie w 16% jednostek.

Całość wystąpienia pokontrolnego można znaleźć pod linkiem: https://www.nik.gov.pl/plik/id,23557,vp,26292.pdf