Rok 2020 był rokiem wyborów prezydenckich między innymi w Polsce i USA. W obu krajach opinia społeczna czekała na rozstrzygnięcie wyborów przez Sąd Najwyższy. Warto zatem przypomnieć, że w Polsce po zakończeniu głosowania i ogłoszeniu wyników wyboru otwiera się ostatni etap działań związanych z wyborem nowego Prezydenta RP. Jest nim stwierdzenie ważności wyboru jakiego dokonuje Sąd Najwyższy. W wypadku stwierdzenia nieważności wyboru, należy przeprowadzić nowe wybory.

Stwierdzenie ważności wyboru Prezydenta RP

Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej. Pisaliśmy o tym szerzej w artykule Protest wyborczy – czym jest i jak go złożyć?. Rozpoznawaniem protestów wyborczych oraz stwierdzeniem ważności wyborów zajmuje się Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Rozstrzygnięcie w sprawie ważności wyborów nie ma formy wyroku ani postanowienia, lecz zapada w formie uchwały, która jest ostateczna. W wypadku stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej przeprowadza się nowe wybory (art. 129 ust. 3 Konstytucji RP). Nowe wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów (art. 128 ust. 2 Konstytucji RP).

Przesłanki nieważności wyborów

Konstytucja nie określa przesłanek stwierdzenia ważności albo nieważności wyboru. W wypadku stwierdzenia nieważności przesłanki opierają się na naruszeniu prawa, a skonkretyzowane są w ustawie.

Zgodnie z art. 82 § 1 kodeksu wyborczego przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony protest z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub naruszenia przepisów kodeksu wborczego dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów. Podstawą protestu wyborczego może być zarzut naruszenia jednej z tych podstaw albo obu jednocześnie.

Przesłanka w postaci dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom nie dotyczy wykroczeń. Przestępstwa opisane w rozdziale XXXI kodeksu karnego (Przestępstwa przeciwko wyborom i referendom) to: fałszowanie dokumentów wyborczych (art. 248 kodeksu karnego), zakłócanie przebiegu wyborów (art. 249), bezprawne naruszenie swobody głosowania (art. 250), łapownictwo wyborcze (art. 250a), czy wreszcie naruszenie tajności głosowania (art. 251). Dobrem chronionym przez wymienione przepisy jest prawidłowość przeprowadzenia wyborów.

Składający protest zobowiązany jest do wskazania okoliczności świadczących o popełnieniu przestępstwa, a nie do jego udowodnienia. Sąd bada zasadność protestu wyborczego z wykorzystaniem wskazanych w nim środków dowodowych. Protest oparty na omawianej przesłance może zostać przyjęty niezależnie od  przeprowadzenia postępowania w celu potwierdzenia, że przestępstwo zostało popełnione. Częstokroć fakt popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom jest oczywisty, mimo że ustalenie osoby sprawcy jest utrudnione lub wręcz niemożliwe.

Druga z przesłanek wniesienia protestu wyborczego opiera się na naruszeniach przepisów kodeksu wyborczego dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, przez które należy rozumieć naruszenie któregokolwiek z przepisów, o których mowa w rozdziałach poświęconych tym instytucjom. Jako przykład można tu wskazać art. 51 kodeksu wyborczego, którego naruszenie może przybrać postać wpisania do spisu wyborców osób nieuprawnionych i dopuszczenia ich do głosowania. Naruszenie to musi jednak mieć wpływ na wynik wyborów. Oznacza to, że dopuszczenie do głosowania kilku nieuprawnionych osób w skali kraju, w wypadku gdy przewaga jednego z kandydatów wyniosła kilkaset tysięcy głosów, nie będzie stanowić wystarczającej podstawy dla stwierdzenia nieważności wyborów.

Trzeba także wskazać, że naruszenia przepisów kodeksu wyborczego musi dokonać właściwy organ wyborczy i dlatego przedmiotem protestu nie mogą być zarzuty przeciwko prowadzonej kampanii wyborczej.

Naruszenia bez wpływu na wynik wyborów nie powodują nieważności

Zarówno dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom jak i naruszenia przepisów kodeksu wyborczego nie mogą skutkować stwierdzeniem nieważności wyborów (wyboru), czy też prowadzić do uznania, że zbiorowe wyborcze oświadczenie woli co do wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej jest nieważne, jeśli nie zostało wykazane, że skutkiem naruszeń był wpływ na wynik wyborów. Co więcej, z norm kodeksu wyborczego wynika także, że nie istnieją podstawy do stwierdzenia nieważności wyborów wówczas, gdy wykazane zostaną naruszenia prawa wyborczego, które mogły mieć wpływ na wynik wyborów, ale nie zostało udowodnione, że wpływ ten rzeczywiście miały. Wynika z tego, że podstawą stwierdzenia nieważności wyborów są jedynie określone, niezgodne z prawem działania właściwych organów wyborczych, które miały istotny, przesądzający wpływ na wynik wyborów.

Źródła:

K.W. Czaplicki i in., Kodeks wyborczy. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2018.

W. Sanetra, Ważność wyborów w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sądowy 2012, nr 7-8, s. 7-23.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. z 2019 r., poz. 1950 t.j. ze zm.

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, Dz.U. z 2019 r., poz. 684 t.j. ze zm.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2005 r., III SW 120/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006, nr 7–8, poz. 138.