Kontrolowanie działalności organów administracji publicznej kojarzy się przede wszystkim z instrumentami prawnymi wynikającymi wprost z prawa administracyjnego. Niemniej jednak katalog tych środków jest zdecydowanie szerszy.

Instrumenty działalności strażniczej nie wynikają tylko z kodeksu postępowania administracyjnego i kodeksu postępowania karnego. Warto wskazać, że mogą one wynikać także m.in. z Konstytucji, kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych.

Instrumenty działalności strażniczej wynikające z Kodeksu Postępowania Administracyjnego:

Odpowiedzialność pracownika za zwłokę – art. 38

Pracownik organu administracji publicznej podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej albo innej odpowiedzialności przewidzianej w przepisach prawa, jeżeli z nieuzasadnionych przyczyn nie załatwił sprawy w terminie lub prowadził postępowanie dłużej niż było to niezbędne do załatwienia sprawy.

Wstrzymanie wykonania decyzji administracyjnej; wstrzymanie wykonania postanowienia administracyjnego – art. 60

Przed rozpatrzeniem prośby o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania lub zażalenia organ administracji publicznej na żądanie strony może wstrzymać wykonanie decyzji lub postanowienia.

Obowiązek sporządzenia protokołu z czynności postępowania administracyjnego – art. 67

§  1.       Organ administracji publicznej sporządza zwięzły protokół z każdej czynności postępowania, mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie.

§  2.       W szczególności sporządza się protokół:

1)           przyjęcia wniesionego ustnie podania;

2)           przesłuchania strony, świadka i biegłego;

3)           oględzin i ekspertyz dokonywanych przy udziale przedstawiciela organu administracji publicznej;

4)           rozprawy;

5)           ustnego ogłoszenia decyzji i postanowienia.

Zakres dostępu strony do akt sprawy – art. 73

§  1.       Strona ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania.

§  1a.     Czynności określone w § 1 są dokonywane w lokalu organu administracji publicznej w obecności pracownika tego organu.

§  1b.     Wgląd w akta sprawy w przypadku, o którym mowa w art. 236 § 2, następuje z pominięciem danych osobowych osoby składającej skargę.

§  2.       Strona może żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów, o ile jest to uzasadnione ważnym interesem strony.

§  3.       Organ administracji publicznej może zapewnić stronie dokonanie czynności, o których mowa w § 1, w swoim systemie teleinformatycznym, po uwierzytelnieniu strony w sposób określony w art. 20a ust. 1 albo 2 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.

Zasada rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść strony – art. 81a

§  1.       Jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w tym zakresie pozostają niedające się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony.

§  2.       Przepisu § 1 nie stosuje się:

1)           jeżeli w sprawie uczestniczą strony o spornych interesach lub wynik postępowania ma bezpośredni wpływ na interesy osób trzecich;

2)           jeżeli przepisy odrębne wymagają od strony wykazania określonych faktów;

3)           jeżeli wymaga tego ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa, a w szczególności jego bezpieczeństwa, obronności lub porządku publicznego;

4)           w sprawach osobowych funkcjonariuszy oraz żołnierzy zawodowych.

Uznanie sprawy za załatwioną milcząco – Art.  122a. 

§  1.       Sprawa może być załatwiona milcząco, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.

§  2.       Sprawę uznaje się za załatwioną milcząco w sposób w całości uwzględniający żądanie strony, jeżeli w terminie miesiąca od dnia doręczenia żądania strony właściwemu organowi administracji publicznej albo innym terminie określonym w przepisie szczególnym organ ten:

1)           nie wyda decyzji lub postanowienia kończącego postępowanie w sprawie (milczące zakończenie postępowania) albo

2)           nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji (milcząca zgoda).

Prawo do odwołania od decyzji administracyjnej Art.  127. 

§  1.       Od decyzji wydanej w pierwszej instancji służy stronie odwołanie tylko do jednej instancji.

§  2.       Właściwy do rozpatrzenia odwołania jest organ administracji publicznej wyższego stopnia, chyba że ustawa przewiduje inny organ odwoławczy.

§  3.       Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy; do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odwołań od decyzji.

§  4.       (uchylony).

Obowiązek zawiadomienia stron – Art.  131

O wniesieniu odwołania organ administracji publicznej, który wydał decyzję, zawiadomi strony.

Prawo do zażalenia na postanowienie administracyjne – Art.  141. 

§  1.       Na wydane w toku postępowania postanowienia służy stronie zażalenie, gdy kodeks tak stanowi.

§  2.       Zażalenia wnosi się w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia postanowienia stronie, a gdy postanowienie zostało ogłoszone ustnie – od dnia jego ogłoszenia stronie.

Prawo do zażalenia niesamoistnego – Art.  142. 

Postanowienie, na które nie służy zażalenie, strona może zaskarżyć tylko w odwołaniu od decyzji.