Ostatni raport Najwyższej Izby Kontroli wykazał „zmniejszenie zagrożenia korupcją w istotnych obszarach funkcjonowania państwa, w tym w szczególności w administracji skarbowej. To pozwoliło między innymi na zwiększenie wpływów do budżetu z podatków VAT. Nadal są jednak instytucje, w których wciąż nie wprowadzono mechanizmów antykorupcyjnych – stwierdza NIK w opracowaniu nt. zagrożenia korupcją.” Reasumując, jeśli chodzi o zapobieganie korupcji w latach 2016-209 jest dużo lepiej, ale nadal trzeba podejmować odpowiednie działania w tym zakresie.
- Zagadnienia ogólne – przyjęty model kontroli
Na początku warto wskazać, że Najwyższa Izba Kontroli stworzyła własny model zwalczania korupcji, którego celem jest odpowiednie reagowanie na czyny korupcyjne. Model zasadza się na następujących założeniach:
- z punktu widzenia kontroli państwowej korupcję traktuj jako patologię funkcjonowania instytucji państwowych i dlatego szuka jej źródeł w systemie działania tych instytucji.
- po drugie – przeciwdziałanie korupcji polega nie tylko na ściganiu przestępstw korupcyjnych, ale również, a nawet przede wszystkim na zapobieganiu zachowaniom korupcyjnym, poprzez eliminowanie z życia publicznego sprzyjających jej czynników,
- po trzecie – rolą NIK jest przede wszystkim zapobieganie korupcji, przez wskazywanie mechanizmów korupcjogennych, czyli nieprawidłowości, które powodują bądź zwiększają ryzyko korupcji.
Omawiany model nie jest oderwany od zastanych realiów i uwarunkowań. Został on skonstruowany na podstawie doświadczeń działalności rozmaitych instytucji kontrolnych. Jedną z doświadczeń była analiza mechanizmów korupcjogennych. NiK wymienia cztery mechanizmy korupcyjne, które mimo poprawy sytuacji nadal często występują w przestrzeni publicznej:
- dowolność postępowania;
- konflikt interesów;
- brak jawności postępowania;
- brak lub słabość kontroli.
W związku z tym kontrole NIK w ostatnim czasie były nakierowane na neutralizacje wskazanych mechanizmów korupcjogennych. Wyniki raportu wskazują, że nakierowanie modelu na omawiane aspekty było prawidłową decyzją. Za zasadnością wdrożenia omawianego modelu przemawia także dywersyfikacja kontroli z uwagi na przedmiot działalności oraz podmioty realizujące zadania publiczne.
Raport wskazał też rodzaje zachowań w przestrzeni administracji publicznej są szczególnie narażone na czynniki korupcyjne. NIK wskazuje, że jest to w szczególności:
- Wydawanie rozstrzygnięć́ uznaniowych (ryzyko nadużycia uznaniowości i rozstrzyganie spraw w sposób dowolny);
- Kontrakty miedzy sektorem publicznym i prywatnym (ryzyko pokrzywdzenia majątku publicznego na rzecz majątku prywatnego);
- Realizacja funkcji nadzorczych i kontrolnych władz publicznych (ryzyko przekupstwa osób te funkcje wykonujących);
- Dystrybucja przez władze publiczne dóbr deficytowych (ryzyko nierzetelnego i niesprawiedliwego dysponowania tymi dobrami).
- Przegląd kontroli
Funkcjonariusze NIK prowadzili kontrole według następujących praktyk w konkretnych dziedzinach funkcjonowania i nadzoru administracji publicznej. Na ich podstawie wyszczególniono przestrzeń szczególnie narażoną na czynniki korupcyjne tj.:
- Zagrożenie korupcją przy zlecaniu usług zewnętrznych przez podmioty publiczne:
– zlecanie podstawowych zadań przez organy administracji publicznej;
– wydatkowanie środków przez spółki PKP na usługi doradcze i eksperckie;
– korzystanie z usług zewnętrznych przez szpitale publiczne;
– zlecania usług prawniczych przez jednostki sektora finansów publicznych w województwie dolnośląskim;
– wydatki spółek z udziałem Skarbu Państwa na działalność sponsoringową, medialną i usługi doradcze
2. Zagrożenie korupcją w zakresie lokalizacji inwestycji, wydawania pozwoleń budowlanych i funkcjonowaniu nadzoru budowlanego:
– wydawanie pozwoleń na budowę oraz użytkowanie budynków budownictwa wielorodzinnego;
– nadzór nad inwestycjami w pasie nadbrzeżnym w nadmorskich miejscowościach turystycznych;
– nieprawidłowości w wykonywaniu kontroli i nieskuteczność postępowań egzekucyjnych prowadzonych przez organy nadzoru budowlanego.
3. Ryzyko korupcji przy wydawaniu koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż:
– udzielanie koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż miedzi i węglowodorów, w tym gazu łupkowego.
4. Usprawnienie funkcjonowania administracji skarbowej i zmniejszenie ryzyka korupcji związanej z wyłudzaniem podatku VAT:
– przeciwdziałanie wprowadzaniu do obrotu gospodarczego faktur dokumentujących czynności fikcyjne;
– przeciwdziałanie wyłudzeniom podatku VAT.
5. Korupcjogenny dobór firm do ochrony jednostek wojskowych:
– gospodarowania mieniem w jednostkach wojskowych o niskim wskaźniku rozwinięcia.
6. Dowolność postępowania i konflikt interesów w dotowaniu organizacji pozarządowych:
– współpracy Ministerstwa Obrony Narodowej z organizacjami proobronnymi.
7. Ważny sygnał o zagrożeniu korupcją w procedurach adopcji dzieci:
– wykonywania zadań przez ośrodki adopcyjne.
8. Słabość kontroli w systemie egzaminów zewnętrznych:
– systemu egzaminów zewnętrznych w oświacie.
9. Nieprzejrzyste umarzanie zaległości podatkowych przez gminy:
– umarzanie zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin.
10. Ryzyko korupcji związane z wypłatą zawyżonych wynagrodzeń:
– wypłaty odpraw dla kadry kierowniczej w strategicznych spółkach Skarbu Państwa
11. Korupcjogenna słabość systemu kontroli na granicy państwowej:
– transgranicznego przemieszczania odpadów pomiędzy Ukrainą, Słowacją i Polską;
– funkcjonowania systemu zwrotu podatku od towarów i usług podróżnym („Tax Free”) na wschodniej granicy RP.
12. Korupcjogenna słabość kontroli w zarządzaniu odpadami:
– postępowania z odpadami komunalnymi po przetworzeniu w instalacjach mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych.
Konkluzje
Na podstawie działalności Najwyższej Izby Kontroli i głównych punktów omawianego raportu należy przypuszczać, że wyniki kontroli można uznać za wysoce prawdopodobne z uwagi na przyjęty model kontroli, zastosowane kryteria, zróżnicowanie kontrolowanych podmiotów i zadań publicznych oraz ogólne podejście instytucji do zagadnienia korupcji.
Dobrą informacją jest „zmniejszenie zagrożenia korupcją w istotnych obszarach funkcjonowania państwa, w szczególności w działalności administracji skarbowej. Uporządkowanie i wzmocnienie systemu kontroli podatkowych miało nie tylko wpływ na wydatne zwiększenie dochodów państwa, zwłaszcza z podatku VAT, ale też spowodowało znaczące zmniejszenie ryzyka zachowań korupcyjnych w działalności związanej z egzekwowaniem podatków.”
Mimo pozytywnego przekazu płynącego z raportu należy wskazać obszary, które wymagają uwagi oraz ciągłej kontroli. Niebezpiecznym obszarem pozostaje w szczególności „korzystaniem przez instytucje publiczne z różnego rodzaju usług doradczych i eksperckich”. Ponieważ Usługi zewnętrzne z łatwością mogą być wykorzystywane do uzyskiwania nielegalnych korzyści prywatnych kosztem majątku publicznego.
Newralgiczne pozostają wszelkie sprawy związane z szeroko pojętym nadzorem budowlanym, to jest lokalizacją inwestycji budowlanych, przeciwdziałaniem samowolom budowlanym itp. Jest to pośrednio skorelowane z uznaniowym, a w gruncie rzeczy dowolnym rozdziałem dotacji dla podmiotów niepublicznych, niemniej stanowi także problem korupcyjny sam w sobie.
Warto zwrócić uwagę na to z uznaniowym, a w gruncie rzeczy dowolnym rozdziałem dotacji dla podmiotów niepublicznych. NIK wskazuje, że „eliminowanie tego zagrożenie jest utrudnione w sytuacji ustrojowej pozycji samorządu terytorialnego i ograniczonych możliwości jego kontroli.
NIK wskazuje, że należy dołożyć wszelkiej staranności w kontroli granicznej oraz działalności odpowiednich służb. Jest to niezwykle ważne dla zmniejszenia ryzyka korupcji i uniknięcia jego negatywnych konsekwencji dla bezpieczeństwa zdrowotnego, środowiskowego i interesów ekonomicznych państwa.
Co istotne Najwyższa Izba Kontroli wskazuje, że w omawianych obszarach, szczególnie narażonych, czyny korupcyjne niekoniecznie musiały mieć miejsce. NIK zauważa pewne prawidłowości, które potęgują ryzyko korupcyjne. W związku z tym celem organów kontrolnych we współpracy z organami administracji publicznej oraz organizacjami społecznymi powinno być dążenie do: zmniejszania omawianych ryzyk, eliminowanie mechanizmów korupcjogennych w działalności instytucji publicznych, oraz wdrażania technik prewencji antykorupcyjnej.
Według NIK takie zachowania są nie mniej ważne niż ściganie przestępstw korupcyjnych i ich sprawców, dlatego NIK w tych sprawach rozumianych szeroko jako „prewencja antykorupcyjna” poświęca w swojej działalności kontrolnej tak wiele uwagi.
Źródło:
0 Koment.